Is social media gevaarlijk of nuttig?

Is social media gevaarlijk of nuttig? Als social media expert denk ik meer en meer na over die vraag. Is social media slecht? Of, zoals de Engelstalige pers meer en meer vraagt, is social media broken? Als je zoals ik je geld verdient door aan bedrijven uit te leggen hoe ze social media kunnen gebruiken, dan moet je wel zeker weten dat wat je doet het goede is.

De vraag of social media gevaarlijk is of nuttig (genoeg) komt eigenlijk de hele tijd voorbij in mijn privéleven en in mijn werk. Het is op zo veel vlakken een belangrijk vraagstuk, want alle kinderen van boven de 12 brengen er tijd door. Als ouder of leerkracht wil je weten wat het is en hoe het werkt.

En als je social media gebruikt voor je bedrijf of organisatie, kun je het niet zo maar omarmen (vind ik). Je moet kunnen verantwoorden wat je doet en weten dat wat je doet klopt met je principes. Daarom hieronder een paar ideeen over het nut van social media. Maar wel geschreven door een fan – dat kan ik niet ontkennen.

1 De grote vraag

Op een borrel van de basisschool van mijn kinderen raakte ik aan de praat met iemand over social media. “Het is allemaal alleen maar dopamine”, zei hij. Oftewel, al die social media gebruikers zitten alleen maar met hun hoofd in die apps omdat die apps hen weten te manipuleren met allerlei features en knopjes waar mensen dopamine door krijgen (een stof waardoor je je happy en goed gaat voelen). In zijn visie worden social media gebruikers grootschalig gemanipuleerd door die apps en is dat de reden dat we ons er niet los van kunnen maken.

“Je gebruikt het zelf niet, denk ik?”, zei ik. En dat klopte. Ik zei het nogal cru, geloof ik. Maar ik zei het niet voor niets. In mijn ervaring zijn de mensen met de meest negatieve ideeën over social media heel vaak mensen die dat allemaal in de krant lezen. Zelden zijn het mensen die zelf positieve ervaringen hebben met social media. En meestal zijn het geen regelmatige gebruikers.

Ik reageerde ook fel omdat ik het een beetje een beledigende kijk op social media vindt. Ja, social media apps zijn ingericht op optimale aandacht. Maar dat is dit blog ook. En de website van bol.com ook. En alle tijdschriften die je in de winkel vindt. En alle TV-reclames.

Ja, mensen zijn in zekere zin simpele wezens. We zijn makkelijk te manipuleren en realiseren ons het niet. Het is niet voor niets dat marketeers hun mond vol hebben van neuromarketing en van Cialdini (zoek maar op!).

Maar mensen zijn niet DOM. Al die miljoenen social media gebruikers zijn natuurlijk gewoon mensen met een brein dat kan nadenken. We maken een vrij bewuste keuze als we zo’n app openen. We zijn geen schapen. We zouden er best wel beter over na kunnen denken, dat klopt. Net als ik net beter had moeten weten toen ik in 1 keer een reep chocolade opat en toen misselijk was. We doen vaker dingen die niet goed voor ons zijn. Maakt ons geen schapen.

Ik kan niet ontkennen dat er nuttigere dingen zijn om te doen (net als er veel nuttigere dingen zijn dan sport kijken, TV kijken en Netflixen). En ik kan ook niet ontkennen dat al die user interfaces ons manipuleren. En al helemaal niet dat social media kwetsbare doelgroepen, zoals jongeren in het algemeen en jonge meiden in het bijzonder enorm onder druk zetten om perfect over te komen. Tegelijkertijd denk ik dat dat ook een maatschappelijk probleem is. Dat we binnen en buiten social media om moeten oplossen.

2 Slimme scholieren

Toevallig had ik laatst een gesprekje met twee scholieren. Ze waren 17 jaar, zaten in 6 Atheneum en waren bezig met hun profielwerkstuk. Ze hadden me via Google gevonden (geloof me: ze zijn niet de enige scholieren en studenten die me weten te vinden!). En ik kwam wel aardig over, vonden ze, dus ze hadden me meteen via whatsapp gevraagd of ze me mochten interviewen. Zo gezegd, zo gedaan.

De meiden stelden me hele slimme vragen over social media. Of ik social media gevaarlijk vind voor jongeren (soms wel), of ik het verslavend vind (best wel), wat ik vind van de body positivity movement (te gek! Net als zij geloof ik hartstochtelijk in het werk van deze vrouw). Of ik het niet slecht vond dat kinderen zo veel van hun tijd op social media zitten (jawel, en ook bij niet-kinderen trouwens) en of ik vond dat social media mensen asocialer maakt (soms).

Ik zei dat ik het jammer vind dat kinderen niets uitgelegd krijgen op school over social media en internet veiligheid en dat soort dingen. Dat kinderen zich niet realiseren dat al die meiden met hun platte buiken niet alleen 100 selfies hebben genomen voordat ze er eentje mooi genoeg vonden, maar die vaak ook nog bewerkt hebben om hem mooier te maken. Dat veel van wat ze bekijken en bewonderen niet echt is. En dat als ze dat op hun twaalfde uitgelegd hadden gekregen (toen ze op social gingen), ze nu echt wel genoeg hadden gehad van die nep influencers en die mensen dus hun kracht zouden hebben verloren.

(huh! zo heb ik er nog niet naar gekeken! zeiden ze)

Maar wat ik vooral opvallend vond was dit: dat ik geïnterviewd word door twee scholieren van 17 die zich afvragen of ik vind dat social media hen asocialer maakt en me slimme vraag na slimme vraag stelden over dit onderwerp. Ik bedoel: wauw.

“Jullie bepalen zelf de toekomst. Iedere like is jullie keuze.” zei ik. “Jullie kunnen zelf Jameela’s boodschap delen met je volgers en de meiden die altijd alleen hun platte buik laten zien lekker ontvolgen!” Vonden ze een goed idee, volgens mij.

Ook jongeren zijn ook bepaald geen schapen, dat blijkt maar weer. Maar ze moeten wel meer voorlichting krijgen, vind ik. In plaats van massaal te roepen hoe gevaarlijk social media voor jongeren is, zou het helpen als leerkrachten en ouders ook af en toe op die socials zouden rondhangen.

Als je alleen maar de vinger heft en ondertussen totaal niet weet waar je het over hebt, nemen jongeren je niet serieus . En dan is social media inderdaad gevaarlijk, als je hele jonge mensen onbeschermd, ongeïnformeerd en zonder relativeringsvermogen die social media wereld in laat gaan. Maar dat is niet de schuld van social media. Dat is onze eigen schuld als volwassenen.

3 De man die weet waar hij het over heeft

Gisteren in de bus naar een training luisterde ik naar de podcast van oppersocialmediageek Matt Navarra (hij staat ook in mijn boek met een quote). Hij interviewde de originele social media geek Chris Messina. Hier vind je de link naar de Apple Podcast, of zoek hem op in je eigen favoriete podcast app.

Chris is vooral bekend als uitvinder van de hashtag in die beroemde tweet (zie zijn verhaal hier). Maar hij is eigenlijk een hardcore coder en technische productenman. Hij denkt heel, heel veel na over hoe social media apps in elkaar zitten. En dat doet hij al langer dan bijna iedereen.

Hij zei, op de vraag of social media ‘broken’ is:

“What is hard for me to separate is that which people are reading about social media in the press and feeling that anxiety rise vs what is their actual experience of it.”

I think there’s two parts to it. One the one hand there is a determinism based on what you read and being like: oh, you’re right, I am spending a lot of time on my phone. But on the other hand it is also a choice people are making on how to spend their time.

And we’ve benefitted in so many ways through these social technologies in being able to connect with and find people around the world that previously would have been very expensive and very time consuming and very difficult to do.

But maybe we’re moving to an era where we take that for granted and we’re looking at the secondary effects and the sort of anxiety that is produced through you know, FOMO, fear of missing out, or through being tethered to our devies and their phones. So is it social media itself that is broken? I don’t know that it’s broken. I think everything is a little bit broken and we’re constantly in the process of fixing it.

Een ander punt dat Chris maakt is dat veel van die social media apps niet gebouwd werden met in gedachten allerlei kwaadwillenden. Sterker nog, een app als Twitter begon heel idealistisch. Maar de naïviteit is er nu af. Tijd voor de volgende fase.

4 Social is niet meer social?!

Ik werd getagd onder een bericht op LinkedIn. Daarin trok iemand van leer tegen social media (op een hele aardige manier, dat wel) omdat het helemaal vol staat met opschepperige mensen die alleen over zichzelf praten en dat kan toch niet de bedoeling zijn van social?

Ze was zelf zzp-er. En in haar specifieke branche zijn een heleboel (ogenschijnlijk) succesvolle collega’s die op social media heel hoog van de toren blazen en het gebruiken om zichzelf continu te profileren.

Ik ben het met haar eens: er zijn mensen – vooral op LinkedIn – die altijd maar opscheppen en hoog van de toren blazen en over hun successen praten. En erger nog, op social media lijkt die aanpak te werken. Maar de werkelijkheid is denk ik een andere. De écht succesvolle mensen delen al jaren kennis en informatie en bouwen zo al heel lang aan relaties. En dat levert veel op.

Ik snap het gevoel van die persoon heel goed: ‘iedereen is maar succesvol aan het schreeuwen op social en ik niet en daarmee mis ik business ?’. Maar dat is maar 1 kant van het verhaal. En het is geen reden om er weg te blijven en je een soort van Calimero te voelen.

Er zijn duizenden, tienduizenden, misschien wel honderdduizenden ondernemers, auteurs, journalisten, filmmakers, creatievelingen en anderen die er gewoon heel veel lol in hebben om goede, mooie, interessante, nuttige, behulpzame, bijzondere dingen online te delen. En dat zijn gedeeltelijk ook de mensen die social media voor de rest van de wereld interessant, leuk en nuttig maken. En ze zijn echt niet allemaal altijd uit geweest op gewin.

5 Social media verandert de wereld

Ik gaf een presentatie aan een groep internationale professionals, werkzaam voor de overheid. O.a. over de vraag hoe ze Twitter beter konden inzetten. Wat ik ze wilde laten zien is dat social media bedrijven dwingt tot een hele nieuwe manier van communiceren. Je kunt op social media niet succesvol zijn als je afstandelijk en formeel blijft. Dat werkt gewoon niet. Je moet menselijker worden en openstaan voor gesprek. Heel lastig voor bedrijven en overheden die nu eenmaal in tientallen, misschien wel 100 jaar naar die formele afstandelijke relatie met hun doelgroep zijn toegegroeid.

Social media kan slecht zijn, maar het is vooral gewoon iets dat er nu IS. Je kunt het hebben over ‘social media’ maar je kunt het ook hebben over ‘het internet’. Als je in de zin ‘Is social media gevaarlijk of nuttig’ die woorden ‘social media’ vervangt door ‘internet’ zie je hoe raar die vraag is.

Als ik jou vraag: ‘Is het internet gevaarlijk of nuttig’? wat zeg je dan?

Ik denk dat je zegt: nou ja, het kan heel nuttig zijn, maar je moet jezelf beschermen tegen gevaren.

Niemand wil meer zonder email, zonder sms, zonder Google en Whatsapp, zonder blogs en nu.nl, zonder foto’s delen en Dropbox. En de meesten van ons willen ook niet meer zonder Facebook. Maar we zijn allemaal op onze hoede voor virussen, voor de druk die email-notificaties ons geven en voor het feit dat het zo moeilijk is om je werk niet mee naar huis te nemen omdat je email op je telefoon staat.

Social media is een interactieve vorm van het internet.

Het is supernuttig. Het heeft de mensheid op heel veel vlakken heel veel gebracht. Maar het heeft ook allerlei bijwerkingen en gevaren gebracht. Steeds nieuwe, eigenlijk, net als iedere verandering. Massale vleesproductie en plasticgebruik blijkt nadelen te hebben die we moeten oplossen. Mensen in fabrieken laten werken blijkt slecht te zijn voor hun welzijn als je geen goede regels stelt. Boeken drukken is een geweldige manier om informatie te verspreiden maar het kost wel heel veel bomen. Etc. etc. etc.

Conclusie: social media is leuk en nuttig maar er zijn altijd nadelen

Natuurlijk is het soms verslavend, social media (probeer TikTok maar eens!). En tuurlijk is het soms een vlucht. Tuurlijk zouden we onze telefoons vaker weg moeten leggen en natuurlijk hebben die apps een verantwoordelijkheid om beter om te gaan met jongeren, met data privacy en met het tegenhouden van politieke advertenties. Tuurlijk zijn we nog aan het ontdekken wat we moeten doen tegen propaganda, fake news en datadiefstal.

Maar social media kan ook veel brengen. Contacten en vriendschappen, toegang tot relevante informatie en belangrijk nieuws, plezier en vermaak, ideeën en inspiratie en de kans om een community te bouwen rondom je merk of de onderwerpen die jij belangrijk vindt.

Het is maar net hoe je het gebruikt. Misschien is dat ook wel de echte kern: we hebben allemaal de verantwoordelijkheid om het goede op social te stimuleren en groter te maken. En het slechte te bannen door kritisch te blijven en er over te blijven praten.

Bij deze.

* Als je mijn nieuwsbrief regelmatig leest, komt deze vraag en deze tekst je bekend voor, want dit is de tekst . van mijn nieuwsbrief van 1 november 2019 plus nog wat aanvullingen. Heb je hem gemist? Abonneer je om er nooit meer eentje te missen want echt, good stuff mensen (het archief vind je hier).

Foto: Raúl Nájera via Unsplash