Familie zoeken via je DNA

Familie zoeken via je DNA is makkelijker geworden sinds er zoveel commerciële DNA-databases zijn. Omdat ik al een tijd op zoek ben naar iemand, heb ik vorig jaar mijn DNA opgestuurd naar zo’n DNA-database. En heb ik uiteindelijk ook gevonden wat (of eigenlijk: wie) ik zocht. Voor de mensen die ook op zoek zijn naar familie via DNA leek het me goed om mijn ervaringen te delen.

Voor je het vraagt: ik heb het hier niet over wie ik precies zocht en waarom. Misschien ga ik daar ooit nog eens over bloggen. Maar belangrijker dan de vraag wie ik dan zocht, is de vraag hoe ik dat aangepakt heb. Want zoeken naar familie met je DNA is een behoorlijk project. Een project waar heel veel mensen – meer dan je denkt – zich vroeger of later aan gaan wagen.

Of je nou een donorkind bent, geadopteerd bent, een (groot-) ouder nooit gekend hebt, een familiegeheim hebt ontdekt over een ouder, broer of zus of grootouder … heel veel mensen zitten met vragen over hun afkomst. Niet voor niets zijn er programma’s als Spoorloos of ‘Op reis naar je genen’: willen weten waar je vandaan komt is van alle tijden. Je afkomst is de basis van je bestaan.

Met de opkomst van DNA-databases heeft iedereen die met dit soort vragen worstelt of gewoon nieuwsgierig is de mogelijkheid om te achterhalen hoe het zit met biologische familie. Even spugen in een buisje of een wattenstaafje in je mond, opsturen en je krijgt een lijst met verwanten te zien met wie jouw DNA ‘matcht’, oftewel overeenkomsten heeft.

De vraag is alleen: wat betekent dat? Hoe ga je daarna verder? Want met het opsturen van je DNA-kit begint het traject eigenlijk pas. Landkaartjes van je ‘ethnische herkomst’ zijn leuk, maar geven je geen concrete antwoorden. Dat vraagt gewoon meer onderzoek.

Hieronder heb ik beschreven hoe je zo’n onderzoek kunt aanpakken. Maar, let op: ik ben absoluut geen genealogie-expert of echte DNA-detective. Het enige dat ik te bieden heb, is vele uren ervaring. En, misschien net als jij, een hoge motivatie bij mijn zoektocht. Dat is misschien de beste manier om iets te leren. Dus wie weet heb je er iets aan.

Wat ik ook nog heb, is dat het heel recent is. En dat ik nog goed weet wat ik niet wist toen ik begon. Maar wel graag had willen weten.

Nogmaals, ik ben vooral ervaringsdeskundige. Zoek je een echte expert? Zie onderaan dit artikel links naar Facebookgroepen en andere websites waar je terecht kunt met vragen en waar je in sommige gevallen ook (gratis) hulp kunt krijgen van vrijwilligers.

Ik heb dit artikel zo logisch mogelijk ingedeeld. Maar als je iets specifieks zoekt, kun jer hieronder direct naar een onderwerp van je keuze gaan:

• Hoe vind je een onbekend familielid met DNA?
• Waar kun je je DNA laten testen?
• Hoe start je je zoektocht?
• Stap voor stap: stambomen maken
• Een stamboom maken als je niets weet van je biologische ouders
• Aan de slag met je DNA-matches
• Hoe kom je achter informatie voor je stambomen?
• De Leeds methode om gedeelde matches in kaart te brengen
• Uitdagingen bij het vinden van familie met je DNA
• Meer handige websites voor je zoektocht
• Niet zelf op zoek? Zo kun je anderen toch helpen

Hoe werkt dat eigenlijk, een onbekend familielid vinden met behulp van DNA?

DNA is een gecompliceerd wetenschappelijk fenomeen waar je je helemaal in kunt verliezen. Maar gelukkig hoeft dat niet, om jouw vraagstuk op te lossen. In de basis is het allemaal heel logisch.

Je DNA bepaalt je erfelijke eigenschappen en zit verweven in al je cellen:

Een DNA-streng moet je zien als een soort verzamelpakket van bijna al je erfelijke informatie. Deze pakketten zijn opgebouwd uit afgebakende kleinere stukjes DNA die genen worden genoemd. Elk gen bevat de informatie voor de specifieke vorming van een eiwit. Zij geven al je erfelijke eigenschappen door, zoals je haar- en oogkleur. 

Bron: NPO

Jij heb jouw DNA gekregen van twee mensen: je vader en je moeder. Ieder van hen bepaalt voor 50% jouw erfelijke eigenschappen. Je ouders hebben op hun beurt hun DNA ook weer van een vader en een moeder gekregen, net als hun ouders dat weer van hun ouders hebben gekregen. Al dat DNA komt weer samen in jou en, als je kinderen krijgt, in jouw kinderen.

Zo heeft iedere persoon biologisch gezien twee ouders, vier grootouders, 8 overgrootouders, 16 over-overgrootouders, enzovoort. Jouw DNA bevat sporen van alle generaties voor je, al wordt dat spoor dunner naarmate je verder terug gaat in de tijd.

In het DNA van andere mensen, die bijvoorbeeld dezelfde over-over-overgrootouders hebben, is een klein stukje hetzelfde als dat van jou. En de huidige wetenschap kan dat stukje lezen en vergelijken. En zo zien dat die persoon ergens ver weg familie van jou is.

Handig om te weten: de hoeveelheid DNA wordt gemeten in centimorgan, oftewel cM. Dat is de eenheidsmaat voor DNA, net als je liters hebt voor vloeistoffen en meters voor afstanden.

Het is wel zo dat het DNA voor je biologische broers en zussen wel weer anders kan uitpakken. Je hoeft niet allemaal op elkaar te lijken. Zelfs als je dezelfde twee ouders hebt. Maar al kan het net anders uitpakken in jullie, toch is in jouw en hun DNA te zien dat je hele nabije familie bent.

Hoe dichterbij je familie bent, hoe meer DNA hetzelfde is. Dat betekent dat wetenschappers ook het omgekeerde kunnen doen: als ze zien dat iemand een bepaald percentage DNA hetzelfde heeft als jij, kunnen ze ongeveer voorspellen op welke manier (via hoeveel generaties) je familie van elkaar bent.

Nadat je je DNA hebt opgestuurd naar een site als myheritage of ancestry.com, krijg je daarom een lijst met DNA matches. Dat zijn mensen met wie je DNA gemeen hebt. En dat betekent weer je ergens een of twee* gemeenschappelijke voorouders hebt.

Door de hoeveelheid DNA die je deelt, kan zo’n database inschatten hoe de verwantschap in elkaar zit. Hoe hoger het percentage dat je DNA matcht, hoe dichter bij je familie bent. Hoe kleiner, hoe verder weg.

Als je dus van zo’n persoon met wie je DNA deelt weet de stamboom kunt inzien, en je kunt zijn of haar grootouders en overgrootouders bekijken, en je weet dat je hoogstwaarschijnlijk een overgrootouder deelt, heb je het startpunt van je zoektocht.

LET OP: De wetenschap is nooit 100% zeker over de precieze relatie. De wetenschap weet alleen hoe dichtbij de relatie is. Als je bijvoorbeeld 2000 Centimorgan overeenkomt met iemand, kan dat volgens de wetenschap (zie deze tabel) een volle broer of zus zijn, een halfbroer of -zus, volle oom of tante, een halfoom of -tante of een grootouder. Uitzoeken hoe je familie van elkaar bent, is soms dan ook een flinke klus!

* Voor de meeste mensen geldt dat hun grootouders getrouwd waren en samen kinderen hebben gekregen en dat ze dus beide grootouders DNA hebben. Voor veel zoekers is dat anders. Misschien was hun moeder alleenstaand, misschien had een van de grootouders een buitenechtelijke relatie, misschien zijn ze het kind van een spermadonor… hoe dan ook is het goed om in de gaten te houden dat het DNA in zo’n geval niet overeenkomt met de officiele stambomen.

Waar moet je je DNA laten testen?

Je kunt je DNA bij steeds meer bedrijven laten testen. Maar jouw doel is om met je DNA-bestand een zo wijd mogelijk net te kunnen uitspreiden. Dat betekent dat je je bestand in zoveel mogelijk databases wilt kunnen zetten. En dat kan niet met alle DNA-tests.

Er zijn twee websites waar je alleen het DNA-bestand kunt uploaden van hun eigen dienst. Je moet voor deze twee dus echt bij hen testen, wil je je DNA-bestand in deze databases kunnen koppelen:

• ancestry.com
• 23andme.com

Om deze reden raad ik je aan om bij ancestry.com te testen. Je kunt zo’n test niet kopen via ancnestry.com zelf, althans niet als je in Nederland of België woont. Ik heb mijne gekocht via Amazon.nl. Officieel heet het een ‘Ancestry DNA test kit’. Mijne kwam overigens uit Duitsland. Let op dat je de juiste koopt: hij moet echt van het merk Ancestry zijn zodat je de resultaten kunt zien op www.ancestry.com.

Als je zo’n DNA-test hebt gedaan en de resultaten terugkrijgt, kun je vervolgens niet alleen je matches zien uit deze Amerikaanse database, je kunt je resultaten vervolgens uploaden naar andere sites zoals:

• myheritage.com
• nl.geneanet.org (Nederlands) of
• www.familytreedna.com/ (internationaal)

Goed om te weten; je betaalt voor een DNA test kit. Je moet vervolgens een account aanmaken bij de site waar je test (in mijn geval dus ancestry.com). Je koppelt het ‘kitnummer’, het nummer dat bij je testdoos zit, aan je account, zodat je je DNA-resultaten kunt inzien. Met zo’n account kun je vervolgens drie dingen doen:

• Je kunt er zien welke matches je hebt;
• Je kunt je DNA-resultaten (‘raw DNA data’) als bestand downloaden; en
• Je kunt er stambomen maken voor jezelf en je matches.

Er zit wel een beperking op het aantal en de omvang van je stambomen. Voor ancestry.com maar ook voor bijvoorbeeld myheritage.com geldt dat je een abonnement moet afnemen als je meer en grotere stambomen wilt maken. Dus je betaalt niet alleen voor je DNA-kit. Maar geen zorgen, je kunt met de gratis versie van die sites vaak een heel eind komen.

Ik heb zelf bij ancestry.com getest (besteld bij amazon.de). Dat was achteraf handig, want dat bestand kon ik vervolgens bij alle andere sites uploaden, behalve 23andme.com.. Daar heb ik uiteindelijk toch een aparte test voor gedaan. Helaas kwam daar niets uit. Ik vind het ook geen fijne site, omdat je er geen database hebt om stambomen te maken zoals ancestry.com en myheritage dat wel hebben. Maar goed, ik heb het toch gedaan, omdat ik alle mogelijkheden wilde benutten.

Het is ook goed om te weten dat verschillende landen een voorkeur hebben voor verschillende databases. Vooral voor mensen die buitenlands geadopteerd zijn is dat belangrijk. Maar ook als het gaat om donorsperma is er een levendige internationale handel, dus wie weet waar de biologische familie van je vaderskant vandaan komt als je donorkind bent. Of misschien ben je familie van de enorme groepen Nederlanders die in de vorige eeuw hun geluk gingen beproeven in de VS, Canada of Australië. Het is in ieder geval handig dat je DNA-resultaten in meerdere databases kunnen worden geupload.

Nogmaals, ik denk dat je met een DNA-test van ancestry.com het verst komt. DNA-tests zijn helaas vrij duur (rond de 80 euro), maar er zijn soms aanbiedingen. Dus houd die vooral in de gaten.

Tenslotte nog een tip: je kunt overwegen om niet je echte naam, of niet je volledige naam, te gebruiken voor je accounts bij al die databases. Zo houd je de uitslag nog een beetje anoniem. Je kunt je altijd nog bedenken, later, als je niet meer anoniem wilt zijn.

Ik had zelfs een speciaal gmail-adres aangemaakt om alle emails op binnen te krijgen. Achteraf onnodig (ik sta nu overal onder mijn volledige naam), maar goed om over na te denken. Het enige nadeel van een verkeerde naam, of initialen, ligt bij de mensen met wie je matcht en die informatie zoeken. Zoals je zelf zult ervaren is het heel lastig om informatie te vinden als je de echte naam van je DNA-matches niet kunt zien. Maar die afweging is aan jou.

Aan de slag met je DNA-uitslag: hoe start je je zoektocht?

Het start allemaal met het kopen en opsturen van je DNA test, want de uitslag kan zo maar twee maanden op zich laten wachten. Maar gelukkig kun je vaak al direct aan de slag. Dit zijn de stappen (na het opsturen van je test):

1. Maak je eigen stamboom;
2. Bekijk de DNA-matches die je in de database ziet; en
3. Maak de stambomen van die (hoge) DNA-matches.

1 Maak je eigen stamboom

De eerste stap in je zoektocht, en eentje waar je mee kunt beginnen nog voordat je de uitslag van je DNA-test hebt, is het maken van je eigen stamboom.

De reden dat je eerst je eigen stamboom moet maken als je dat kan, is omdat je zodra je DNA-matches krijgt die mensen wilt kunnen koppelen aan een bepaalde tak van je familie. Ben je bijvoorbeeld op zoek naar je biologische opa, dan moet je eerst uitsluiten welke van je DNA-matches aan je oma zijn gerelateerd. En dat kan alleen als je je stamboom hebt gemaakt en de stamboom van je matches kunt bekijken.

Vergeet niet dat je DNA-matches altijd via een bepaalde tak van je familie komen: via je vader of via je moeder. En dan weer via een opa en oma, of een overgrootouder, of nog verder weg. Dat kun je mooi zien in dit overzicht, uit mijn DNA-resultaten op 23andme. In het plaatje zie je dat 23andme.com op basis van ons gemeenschappelijke DNA de verwantschap tussen mij en twee matches schematisch heeft weergegeven:

Een stamboom maken is gelukkig veel makkelijker (en ook leuker!) dan je denkt, want veel mensen van vorige generaties staan al in databases als Ancestry en MyHeritage. Zie verderop voor een stap-voor-stap-uitleg.

2 Je DNA-matches bekijken en uitzoeken

Als de uitslag van je DNA-kit binnenkomt, krijg je een lijst met DNA-matches te zien. Je DNA-matches zijn de mensen die door de DNA-databank aan jou gematched zijn. Volgens hun database hebben jullie DNA gemeen en ben je dus (biologische) familie. Hoe meer je gemeen hebt, hoe dichterbij je familie bent. Hoe lager de match, hoe verder weg je familie bent.

Weet je nog: je krijgt 50% van je DNA van je vader en 50% van je moeder. En zij op hun beurt ook weer. Je ooms en tantes hebben ook DNA gemeen met jou, je neven en nichten ook, omdat je allemaal afstamt van dezelfde voorouders.

Als je op zoek bent naar familie, is het belangrijk om te weten hoe je aan die DNA-matches verwant bent. Komen ze via je moeder of je vader? Je opa van vaderskant of je oma van moederkant? Zo kun je langzaam het mysterie van je opkomst op gaan lossen.

Stel, je kent je moeder, maar niet je vader, omdat hij spermadonor was. Dan wil je eerst alle matches uitsluiten die via je moeders kant komen. Wat overblijft zijn de mensen via je vaders lijn. Als je weet hoe de stamboom van die mensen er uit ziet en je weet hoe je ongeveer verwant bent, weet je ook ongeveer waar je vader ergens moet zitten in die stamboom. Het is een soort legpuzzel waarbij je uiteindelijk een aantal namen wilt overhouden.

Helaas hebben veel van je matches waarschijnlijk geen stamboom gemaakt. Vandaar dat het volgende deel van je zoektocht vaak de meeste tijd kost.

3 Stambomen maken van je hoogste DNA-matches

Wat voor jou als zoekende belangrijk is, is dat je weet hoe de stamboom van je matches er uit ziet. Als je weet wie hun ouders, hun grootouders, hun broers en zussen zijn, dan kun je ze misschien vastknopen aan je eigen stamboom. Of, als dat niet lukt, weet je dat ze waarschijnlijk horen bij het familielid of de tak van de familie die je zoekt.

Deze derde fase is vaak het meeste werk. Want een lijst met matches is leuk, maar als je niet weet hoe ze familie van je zijn, weet je nog niets.

Sommige mensen hebben hun eigen stamboom al voor een groot deel uitgezocht en toegankelijk gemaakt in databases als myheritage of ancestry, of via andere genealogische websites. Dat is heel fijn, want dan kun jij gaan kijken hoe je aan iemand verwant bent.

Maar meestal is dat niet het geval. Heel vaak zul je, om te weten hoe je aan iemand verwant bent, zelf een stamboom moeten maken van die DNA-match.

Als je in mijn myheritage-account kon kijken, zou je er wel 6 stambomen vinden waarvan sommige honderden mensen bevatten. Door te blijven zoeken, kon ik een aantal hoge matches (helaas) uitsluiten, omdat ik direct kon zien dat ze niet bij de tak van de familie hoorden die ik zocht. En kon ik verder gaan met de andere matches die misschien wel antwoord zouden geven op mijn vragen.

Stap voor stap een stamboom maken in myheritage (of ancestry.com)

Een stamboom maken voor jezelf of iemand anders is vandaag de dag een stuk makkelijker dan tien jaar of twintig jaar geleden. En als je bedenkt dat er heel wat mensen zijn die dat vanuit hun passie voor genealogie toen al voor elkaar kregen, ondanks het gebruik aan online informatie, weet je dat je er nu beter voor staat!

Stambomen maken is een kwestie van je speurneus opzetten en bereid zijn heel wat uurtjes het internet af te struinen naar informatie. En misschien zelfs meer – het kan best zijn dat je ergens een archief in moet duiken. Maar meestal is er online veel te vinden.

Stap 1: start met de database van je keuze

Maak eerst een account aan in bijvoorbeeld ancestry.com of myheritage. Ik heb zelf een voorkeur ontwikkeld voor myheritage, dus die gebruik ik hier even als uitgangspunt. Let wel op, want voor het maken van uitgebreide stambomen (met meer dan een X aantal mensen er in) moet je een betaald abonnement hebben. Maar met het gratis account van myheritage kom je een heel eind.

Ook handig is dat myheritage in het Nederlands beschikbaar is. Ancestry.com is alleen in het Engels.

Stap 2: vul de ouders en grootouders in

Als voorbeeld maken we jouw eigen stamboom, maar het kan ook de stamboom van een match zijn die je gaat maken. Om een stamboom te gaan bouwen heb je in de eerste plaats de gegevens van een (liefst van alle vier) van je grootouders nodig. Dat wil zegen: hun echte namen en hun geboortedatum.

Een stamboom starten doe je simpelweg door op het knopje ‘new tree’ of ‘stamboom toevoegen’ te klikken en de stappen te doorlopen.

Zodra je invult wie je grootouders waren, zul je zien dat er door de database al suggesties worden gedaan over overgrootouders, over-overgrootouders, partners, kinderen en meer.

Bovendien is de kans groot dat andere mensen al stambomen hebben uitgezocht en gemaakt. Als ze die informatie openbaar hebben gemaakt, kun jij daar weer uit putten voor informatie over je eigen stamboom.

Als je niets weet, zet je er gewoon ‘opa 1’ of ‘oma via moeder’ oid. Maakt nu nog even niets uit.

Heb je geen gegevens? Dan zul je moeten gaan zoeken op het internet of het je DNA-match zelf vriendelijk vragen via de berichtenmogelijkheid. Als je hun echte naam hebt, kan Facebook je helpen. Het helpt soms ook om te zoeken op ‘overlijdensadvertentie + [naam]’ in Google. In de informatie over je match vind je soms ook informatie over achternamen die in de familie voorkomen, plaatsnamen die veel voorkomen, etc. Die kunnen allemaal aanknopingspunten bieden voor het beginnetje dat je nodig hebt voor een stamboom.

Stap 3: vul de grootouders in en al hun kinderen

Bij het maken van een stamboom wil je eigenlijk van een hele generatie weten hoe het zit. Hoe verder je hem uitbouwt, hoe beter het is: je wilt van iedere generatie iedereen in kaart brengen.

Neem bijvoorbeeld je overgrootouders: daar heeft iedereen in de wereld 8 paren van. Je hebt zelf twee biologische ouders, die ieder twee biologische ouders hadden, die ieder twee biologische ouders hadden, die ieder twee biologische ouders hadden. Oftewel: iedereen heeft

• Twee ouders
• Vier grootouders
• Acht overgrootouders
• 16 over-, overgrootouders

Het is een flinke klus, maar als je matches niet zo hoog zijn (zeg, ergens tussen de 100 en 400) dan het is belangrijk om de overgrootouders in beeld te krijgen en ook hoeveel kinderen ieder van die stellen heeft gekregen. Misschien moet je zelf een generatie hoger gaan om antwoorden te krijgen.

Wat je nu gaat doen is van alle namen die je tegenkomt op zoek naar informatie. Databases als die van myheritage zijn gekoppeld aan honderden (duizenden?) andere openbare databases met gegevens over geboorten, overlijden, huwelijken en meer. Zodra je de naam en geboortedatum hebt van een grootouder of overgrootouder, kun je daarom al gaan onderzoeken wie diens ouders waren, met wie hij of zij getrouwd was en wie hun kinderen waren. Zo kun je voor je familie onderzoeken wie je in je stamboom kunt zetten.

Gelukkig hoef je niet alles handmatig te onderzoeken (al vinden veel mensen dat heel leuk, al die officiële gegevens uit het verleden doorkijken). De databases van dit soort sites zijn zelf ook al voor je op zoek. Dat is het voordeel van de stand van de huidige techniek. Op basis van de namen die jij invult in je stamboom, gaat de database je al suggesties geven.

In onderstaand voorbeeld zie je bruine rondjes. Als je daar op klikt krijg je suggesties van mogelijke gegevens die je kunt gebruiken over de mensen die je daar hebt ingevuld.

Vaak kun je hele groepen mensen overnemen in jouw stamboom vanuit bestaande stambomen, die door andere gebruikers zijn gemaakt. Maar let wel op: omdat mensen heel makkelijk informatie van elkaar overnemen, is die niet altijd meer correct. Als je twijfelt, of je wilt echt zeker weten of iets klopt, zul je op zoek moeten gaan naar de originele aktes die meestal – maar niet altijd – ook in die database zitten.

Helaas staat niet iedereen in die databases, zijn niet alle akten compleet en zijn niet alle stambomen correct. Als het zo makkelijk was, was je snel klaar. Stambomen maken vraagt geduld en doorzettingsvermogen.

Stap 4: ga op zoek naar informatie over de huidige generatie

Als je weet wie die iemands grootouders waren en je gaat voor ieder van hun alle sporen terug naar de huidige generatie volgen, loop je waarschijnlijk vast. Zodra je alle kinderen en hun echtgenoten hebt ingevuld, wil je natuurlijk weten wie de volgende generatie is. Maar in al die openbare databases vind je nooit iets terug over de huidige generatie, want die gegevens zijn beschermd.

Een uitzondering is de Census uit de VS, die aan ancestry.com gekoppeld is: de Amerikaanse overheid neemt iedere zoveel jaar bevolkingsonderzoeken af waarvan de data openbaar is. Een bron van informatie voor iedereen die in de VS moet zoeken.

Maar voor de rest van ons geldt dat je die informatie niet in dit soort databases vindt. Zelfs in stambomen die door anderen gemaakt zijn, en waar wel mensen staan van deze generatie, kun je geen namen zien. Dat is goed nieuws voor onze privacy, maar lastig als je iemand zoekt van deze generatie.

Wat je natuurlijk wel kunt doen is gaan googlen en speuren. Soms vind je de namen van kinderen in rouwadvertenties (vanaf ongeveer 2005 zijn die goed gedigitaliseerd, bijvoorbeeld in Mensenlinq). Soms vind je informatie op Facebook. Soms moet je obscure google-links volgen, digitale dorpskrantjes helemaal doornemen of bidprentjes uitpluizen.

In Nederland heb je ook nog websites als delpher.nl (oude kranten!), de websites van regionale archieven, online begraafplaatsendatabases, de lokale sufferdjes, en nog veel meer. Daarin zoeken is niet makkelijk. Maar het is de moeite waard.

Stap 5: pak er nog een generatie bij

Je doel is om je stamboom tot en met je 8 overgrootouders in ieder geval compleet te maken. Maar als je matches wat lager zijn, onder de 200 of zelfs rond de 100, moet je ook je over-overgrootouders in kaart hebben. Dat zijn in totaal dus 16 paren met ieder weer (vaak) meerdere kinderen.

Zelf werk ik meestal lijn voor lijn, dus per over-overgrootouder paar naar beneden. Wie waren hun kinderen? En met wie zijn die getrouwd? En wie waren dan weer hun kinderen? etc. etc.

NB: Bij matches onder de 100 moet je je eigen stamboom nog een generatie verder uitwerken. Want met die mensen deel je waarschijnlijk een overovergrootouder. Of zelfs een overoverovergrootouder. Je hebt het dan over een veelvoud aan mensen t.o.v. de generatie daaronder. Dat maakt zoeken erg lastig – maar niet onmogelijk.

Een stamboom maken als je niets weet over je biologische ouders

Ik weet niet wat jouw situatie is, maar het zou natuurlijk kunnen dat je helemaal niets weet over je biologische ouders. Noch over je biologische vader, noch over je biologische moeder. Bijvoorbeeld omdat je geadopteerd bent en daarom juist DNA wilt gebruiken om je familie te zoeken.

Dat betekent dat waar het startpunt voor anderen hun eigen stamboom is, jij in het duister tast.

Des te belangrijker is het dat jij een DNA-kit aanschaft en je DNA laat testen. De kans (en de hoop) is dat er vroeger of later een DNA-match op komt dagen die zo hoog is, dat duidelijk is in welke hoek je moet gaan zoeken. Het is niet zeker dat je dan de antwoorden krijgt die je zoekt, maar het is een start.

Start met het opsturen van je DNA

Omdat die DNA-matches zo belangrijk zijn, is je eerste doel om je dna-bestand op zoveel mogelijk sites te uploaden!

Ik raad je aan om je DNA-kit via ancestry te bestellen (meer daarover hier) en dan vervolgens te uploaden naar andere sites zoals myheritage. Je kunt de kit bestellen via amazon.nl of amazon.de.

Door op zoveel mogelijk sites je DNA-resultaten te uploaden (zie hier), krijg je zoveel mogelijk informatie en vergroot je de kans dat je ergens een hoge match krijgt.

Maak dus overal accounts aan (zie verderop voor een lijst) en upload je DNA-gegevens.

Bewandel ook de officiële wegen als geadopteerde

Wat ook belangrijk is, is dat je als geadopteerde kun je soms namen of gegevens achterhalen via de officiële wegen. Waarschijnlijk ben je je daar al lang van bewust. Maar zo niet, registreer je in ieder geval bij Fiom en benader de Raad voor de Kinderbescherming. Je hebt recht om je eigen dossier in te zien, als dat er is. Wie weet vind je daar meer informatie over een van je biologische ouders (meestal de moeder).

Bovendien heeft FIOM als taak om mensen te helpen bij afstammingsvraagstukken. Zij kunnen je helpen bij je zoektocht en ze zijn er natuurlijk heel ervaren in. Het kan nooit kwaad om hen te benaderen.

Wat als je vanuit het buitenland geadopteerd bent?

Zoals je vast weet zijn er heel veel misstanden rondom buitenlandse adoptie. Helaas komen mensen er in hun zoektocht vaak achter dat hun papieren en informatie niet kloppen. Lastig is ook dat als je geboren bent in een land waar mensen minder geld hebben, de kans dat je familie in een DNA-database zit kleiner is. Antwoorden vinden kan daarom nog een stukje moeilijker zijn. Maar dat is geen reden om het niet te doen. De kans dat jouw biologische familie zelf ook een keer op zoek gaat, wordt hopelijk steeds groter. Er zijn in sommige landen ook projecten waarbij non-profits proberen om DNA te verzamelen. Zorg dus dat je vindbaar bent via DNA.

Er zijn ook steeds meer groepen (o.a. op Facebook) van mensen die zoeken in specifieke landen (en dus ook voor binnenlandse adoptie). Dus ga op onderzoek uit en zoek naar de mensen die jou verder kunnen helpen. Er zijn websites, Facebookgroepen, stichtingen, detectives en non-profits die zich hiermee bezig houden. Actief zoeken kan je helpen om lotgenoten en experts te vinden die weten hoe je dit moet aanpakken.

Wat als je donorkind bent?

Donorkinderen zijn mensen die verwerkt zijn met donorsperma. Het is een techniek die sinds de jaren 60/70 gebruikt bij stellen waar het zaad van de man onvoldoende is, bij lesbische stellen en bij vrouwen die bewust of onbewust zonder partner een kind willen krijgen. Ik weet niet of er officiële tellingen zijn, maar het gaat om een enorme groep mensen. En aan veel donorkinderen wordt niet verteld dat ze een andere biologische vader hebben dan hun opvoedvader, begreep ik in de podcast De Kwak Kwaakt (een podcast die voor veel mensen met afstammingsvragen een aanrader is, niet alleen voor donorkinderen!).

Ook voor donorkinderen geldt dat er officiële procedures zijn die je kunt volgen, waaronder het FIOM. Het FIOM heeft een speciale DNA-databank waar donorkinderen en donorvaders zich bij kunnen melden. Het kan nooit kwaad om je daarvoor aan te melden, maar gezien het beperkte aantal donorvaders dat er in staat is het verstandig om ook het traject van DNA in commerciële databases te bewandelen.

Ga aan de slag met je ‘shared DNA matches’

Als je eenmaal je DNA-resultaten terugkrijgt, heb je nog geen eigen stamboom om aan te werken en matches mee te vergelijken. Maar je DNA-resultaten geven je twee aanknopingspunten:

• Je kunt van je hoogste matches een stamboom gaan maken (zie verderop in dit artikel over stambomen maken stap voor stap)
• Voor jou zijn de ‘shared matches’ nog belangrijker dan voor andere mensen.

Door diep in de gedeelde matches te duiken, is het mogelijk om verschillende groepen te gaan maken van je matches. Met de Leeds methode kun je ze uiteindelijk waarschijnlijk in 4 groepen verdelen. Die 4 groepen zijn je 4 grootouders. Meer over de Leeds methode lees je verderop.

Makkelijk is het niet. En het kan een lange, frustrerende weg zijn. Maar nu de populariteit van die DNA-databases toeneemt, neemt de kans op een antwoord op je vragen iedere dag toe.

Aan de slag met je DNA-matches

Vroeger of later krijg je de uitslag van je DNA-test terug. Dan begint het leuke en soms ook het frustrerende gedeelte van je zoektocht: het in kaart brengen van je DNA-matches.

De meeste websites geven je al een indicatie van hoeveel je verwant bent. Dat staat naast de namen van je matches, in percentages of in cM (centimorgan). Soms zie je ook een schematische weergave van hoe je verwant bent aan zo’n match, In myheritage ziet dat er zo uit:

In bovenstaand geval betekent het dat je, als je de stamboom van je DNA-match kunt inzien, vinden of maken en je kunt de overgrootouders van diegene vaststellen, kun je vervolgens gaan kijken op welke manier jullie aan elkaar verwant zijn. Dat doe je door alle kinderen van die overgrootouders in kaart te brengen en hun kinderen … en zo verder. Maar dan moet je natuurlijk wel weten hoe de stamboom van diegene er uit ziet. Want alleen dan kun uitvogelen hoe iemand aan jou gelinkt is. Tenzij je ze al kent, kan dat alleen door hun stamboom in kaart te brengen en te kijken waar de jouwe en die van hen overlappen.

Als je informatie over een ouder mist in je stamboom (bijvoorbeeld omdat je een donorkind bent), is het vooral belangrijk om te bevestigen dat de matches wel of niet bij je bekende ouder horen. Kun je ze linken aan jouw moeders stamboom, dan kun je ze verder uitsluiten in de zoektocht naar je vader. Je bent tenslotte op zoek naar de mensen die je nog niet in je stamboom hebt staan.

Informatie vinden over de stamboom van je DNA-matches

Maar ook als je dit gewoon voor de lol doet, is het zaak om de stamboom van je (hogere) matches te gaan onderzoeken. Je hebt daarin een aantal mogelijkheden:

1. Je match heeft een stamboom die je kunt inzien
2. Je match heeft een stamboom die niet openbaar is
3. Je match heeft geen stamboom maar wel een echte naam
4. Je match heeft geen stamboom en geen herleidbare naam

In het eerste geval heb je geluk. Je hoeft nu alleen maar die stamboom te bekijken, of de stamboom die er is te gebruiken als startpunt om met de gegevens over grootouders zelf een uitgebreidere stamboom te bouwen voor die match.

In het tweede geval kun je toegang vragen. Dat doe je via de mogelijkheden in de betreffende site. Op MyHeritage heet dat ‘lidmaatschap’ van een ‘familiesite’ aanvragen:

Mensen die fanatiek stambomen bouwen zijn gelukkig vaak mensen die hun berichten in de gaten houden (je kunt nooit e-mailadressen zien, je berichten lopen dus altijd via de website) en reageren. Houd je boodschap subtiel en enthousiast – ‘ik zag dat we verwant zijn. Is het mogelijk om je stamboom te bekijken zodat ik kan kijken hoe onze stambomen aan elkaar raken?’, zoiets. Hopelijk zegt diegene ja en kun je vervolgens die stamboom doorzoeken op gemeenschappelijke voorouders.

In het geval van een echte naam kun je toch verder, ook al heb je geen gegevens over dienst ouders en grootouders. Je kunt nu twee dingen doen: je kunt ze een berichtje sturen via de site en vragen naar de namen en geboortedata van hun grootouders en uitleggen dat je wilt uitzoeken hoe jullie aan elkaar verwant zijn. Of je kunt je google-skills gebruiken om die persoon te gaan opzoeken. Facebook is bijvoorbeeld een bron van informatie. Maar ook openbare databases met overlijdensberichten of trouwaankondigingen kunnen je helpen te ontdekken hoe een familie in elkaar zit. De uitzondering is een veel voorkomende voor- en achternaam, want dan wordt het weer lastiger.

De vierde categorie is het lastigst, want in dit geval kun je niet veel. Het enige dat je kunt doen is diegene een berichtje sturen en hopen dat hij of zij er een e-mailnotificatie van krijgt en reageert. Helaas heeft dit vaak niet zo heel veel kans van slagen. Veel mensen doen zo’n DNA-test en kijken er vervolgens nooit meer naar. Dat maakt het heel lastig voor mensen die informatie zoeken. In dit geval is het hopen dat iemand vroeger of later een keer reageert.

Wat je altijd kunt doen, ook in het laatste geval, is je concentreren op de gezamenlijke matches om te zien of je daar verder mee kunt komen. Zie verderop over de ‘Leeds chart’.

Hoe kom ik achter de namen en geboortedata van de opa’s en oma’s van een match?

Om de stamboom van een match te gaan maken, heb je informatie nodig. Er zijn ‘DNA -detectives’ die hier heel goed in zijn. Soms zijn het officiële detectives die toegang hebben tot veel meer databases dan jij en ik. Vaak zijn ze ook gewoon bereid om naar archieven toe te gaan en informatie op te zoeken die digitaal nog niet toegankelijk is. Maar je kunt online ook heel ver komen, ook als je een beginner bent.

De meest voor de hand liggende manier is om de match een berichtje te sturen. Soms zijn ze onderdeel van een stamboom en kun je simpelweg om toegang vragen. Soms kun je ze een berichtje sturen met de vraag wie hun grootouders zijn. Houd je bericht licht en luchtig: geef aan dat je het leuk vindt om uit te zoeken hoe jullie verwant zijn.

De andere manier is zelf gaan speuren naar aanwijzingen op het internet. Zo heb ik zelf ook veel informatie gevonden. Zo had ik iemand in mijn matches die in de VS leek te wonen. In de VS heb je de ‘Census’, het onderzoek waarin iedere Amerikaanse inwoner al zijn of haar gegevens invult en waarbij die informatie openbaar is. Je kunt mensen dus makkelijk terugvinden als ze Amerikaans zijn, bijvoorbeeld via Ancestry. Vervolgens ben ik op Facebook gaan zoeken naar mensen met die naam en heb ik hun openbare gegevens doorgekeken tot ik aanwijzingen vond dat het om de juiste mensen ging.

Facebook is een belangrijke bron van informatie. Veel mensen maken hun foto’s op Facebook bijvoorbeeld openbaar. Vaak delen mensen door middel van die openbare foto’s herinneringen aan hun ouders of grootouders en kun je daar weer aanknopingspunten vinden. Of je kunt ze googlen, op LinkedIn rondkijken etc. Ook regionale archieven, kerken, begraafplaatsen of de online databases die ik hieronder beschrijf geven vaak aanwijzingen om verder te zoeken.

Het is natuurlijk een beetje creepy om zo te werk te gaan. Maar vergeet niet dat voor sommige mensen deze zoektocht van levensbelang is. Ze zitten met vragen die impact hebben op hun mentale gezondheid. En dan is het alleen maar fijn dat er zoveel informatie online te vinden is.

Ik ben zelf niet iemand die zo maar mensen berichtjes gaat sturen om te vragen of ze iemand kennen of meer weten over iemand anders. Maar eerlijk gezegd is dat soms wel de enige manier om verder te komen in je zoektocht. Dus wat dat betreft bepaal jij zelf je grenzen.

Breng je familielijnen in kaart met de Leeds chart

Soms kom je niet verder met je matches en raak je gefrustreerd. Dan is er een andere manier om zicht te krijgen je familielijnen en op welke mensen via welke opa en oma komen: de Leeds chart.

De Leeds chart is een overzicht van al je matches in een spreadsheet, waarbij je telkens controleert welke matches jij en die matches gemeen hebben. Je gaat eigenlijk je matches groeperen.

De reden dat je dwarsverbanden kunt maken tussen verschillende matches, is omdat je in de meeste databases bij iedere DNA-match kunt zien welke andere DNA-matches hij/zij en jij gemeenschappelijk hebben. Vaak zie je ook hoeveel procent of cM zij op hun beurt delen, zodat je kunt zien of die andere match dichterbij of verder weg is. Dat geeft je wat meer overzicht. Dat zie je als je op een match klikt (dit voorbeeld is van myheritage):

In dit voorbeeld zie je dat iemand die ik even ‘Match A’ heb genoemd en ik een aantal matches gemeenschappelijk hebben. In het overzicht zie je niet alleen een lijst van mensen die zowel met mij als met Match A DNA delen. Je ziet ook bij iedere persoon staan hoeveel DNA die persoon deelt met mij en me Match A. Zo kun je zien of die gemeenschappelijke match verder weg is van mij of verder weg van Match A.

Wat je nu doet is iedereen die matcht met zowel mij als Match A, 1 kleurtje geven in je spreadsheet. Want al deze mensen hebben met mij en Match A een voorouder gemeen. Samen vormen zij een groep. Als ik dan van 1 persoon kan uitvinden via welke opa of oma we gelinkt zijn, kan ik aannemen dat al die mensen via dezelfde opa of oma gelinkt zijn.

Door gezamenlijke matches te groeperen, kun je een aantal grote groepen maken. Tenzij je grootouders aan elkaar verwant waren, zijn al je matches die aan elkaar verwant zijn van 1 grootouder, van 1 tak als het ware. In de ideale situatie kom je zo tot 4 groepen: voor iedere grootouder eentje.

Hoe je dat doet, is met een excelbestand of een google spreadsheet, waarin je al je matches zet (handmatig, door een simpele copy-past, of door een download, als de site dat toelaat) en vervolgens in kaart brengt wie de gezamenlijke matches zijn tussen jou en de andere matches. Hier wordt het redelijk duidelijk uitgelegd, vind ik:

De Leeds chart is ook fijn als je geen stap verder komt met een hoge match en niet weet wat je nog kunt doen in je zoektocht. Door te gaan zoeken in de gezamenlijke matches, krijg je toch wat meer beeld van de familielijnen en hoe je aan elkaar verwant bent. Stel bijvoorbeeld dat je bij match 1 niets weet. Maar er is een andere match waarvan je de stamboom kunt inzien. En je ziet dat die persoon en match 1 ook aan elkaar verwant zijn. Dan weet je misschien al aan welke grootouders je die match moet toewijzen. Ieder brokje informatie is welkom, tenslotte.

Het helpt ook als je 1 onbekende grootouder hebt, omdat je op basis van je Leeds-resultaten groepen kunt gaan uitsluiten, als je althans voor iedere grootouder voldoende matches hebt.

De Leeds methode staat hier stap voor stap uitgelegd. Ik vond het een hele fijne methode. Er is een grote MAAR: als er binnen je biologische familie mensen zijn die samen kinderen hebben gekregen (denk neven en nichten die met elkaar getrouwd zijn), dan wordt je Leeds overzicht heel ingewikkeld. De eerste indicatie dat dat zo is, is dat je al snel op veel te veel kolommen uitkomt (zie de uitleg via de link hierboven).

Er is een gratis tool waarmee je kunt uitsluiten dat je ouders familie van elkaar waren: ‘Are Your Parents Related’, van GEDmatch.com. Om hem te gebruiken moet je wel wat stappen doorlopen: je moet een gratis account aanmaken en je DNA-bestand uploaden. Maar als dit een zorg is (bijvoorbeeld n.a.v. de Leeds chart) helpt het je misschien.

Waar vind je meer informatie over familie zoeken met je DNA?

Er zijn op de wereld heel veel mensen die ook aan het zoeken zijn en heel veel mensen die heel goed zijn geworden in dat zoeken. En heel veel mensen die heel graag anderen willen helpen in hun zoektocht door mee te zoeken of mee te denken.

Dat gezegd hebbende, is het handig om tegelijkertijd de officiële paden te bewandelen. Voor geadopteerden en donorkinderen is het Fiom een belangrijke stap. Zij hebben zelf niet alleen dossiers, maar ook een aantal databases waar je iets aan kunt hebben. Denk aan databases waarbij afstandsmoeders of donorvaders zich kunnen aanmelden.

Los daarvan zijn er heel veel mensen op de wereld die met een zoektocht bezig zijn en zich ergens verzamelen of informatie delen.

Dit is geen complete lijst. Ik zal hem proberen bij te werken waar mogelijk en input is altijd welkom.

Hulp en informatie voor mensen die hun familie zoeken

www.fiom.nl
In Nederland is het FIOM de door de overheid aangewezen instantie voor afstammingsvragen. Zij kunnen helpen als je geadopteerd bent of een donorkind. Ze beheren niet alleen databases en archieven maar kunnen je ook helpen met advies.

donorkinderen.com
De Belgische website voor donorkinderen vol handige informatie. Er is ook een geheime Facebookgroep voor Belgische donorkinderen (informatie via de site).

Els Leijs legt uit hoe het zit met DNA databases (link Spotify)
In de derde aflevering van de podcast De Kwak Kwaakt wordt door familiedetective Els uitgelegd hoe het zit met DNA en familie zoeken. Je kunt hem direct luisteren door hieronder te klikken (of zoek hem op in je favoriete podcast app)

Els Leijs, familiedetective
Els Leijs is de bekendste familiedetective van Nederland. Op haar website legt ze niet alleen uit hoe zoeken met DNA werkt, je vindt er ook informatie over hoe zij je kan helpen.

Andere podcasts die interessant zijn om te luisteren:

• La Vida, de podcast over adoptie: een podcast over hoe het is om buitenlands geadopteerd te zijn
• You look like me (Engelstalig) van Louise McLoughlin: Louise neemt je als donorkind mee in haar zoektocht naar haar biologische vader en broers/zussen
• De Kwak Kwaakt: de podcast over donorkinderen

Er zijn nog veel meer podcasts over adoptie en donorkinderen en vast ook meer over genealogie. Mocht je aanbevelingen hebben, laat vooral weten.

DNA-tests en DNA-databases

Alle zoektochten beginnen met een DNA-test. Die bestaat of uit een buisje waar je in moet spugen, of in een staafje dat je langs de binnenkant van je wang moet halen. Je kunt de tests kopen op de betreffende websites of via amazon.de.

Naast de betaalde DNA-test heb je voor deze websites meestal een abonnement nodig, althans, als je uitgebreide stambomen wilt gaan maken. Gelukkig zijn er doorlopend goede aanbiedingen. Vergelijk vooral even de prijzen en wat je er voor krijgt. Bij de DNA-testen zit inzicht in je resultaten inbegrepen.

Bovendien kun je bijvoorbeeld via MyHeritage ook gratis software downloaden om stambomen te maken en zelf in te vullen, maar dat heb ik nog niet gedaan. Ik vind het makkelijke van die grote databases dat zij die koppelingen al hebben gemaakt en dat er zoveel andere mensen in zitten die al stambomen hebben gemaakt.

MyHeritage: dit is mijn favoriet. Ik vond er veel meer Nederlandse matches dan in Ancestry.com, waar ik mijn DNA-test had gedaan.

Ancestry.com: vooral in de VS populair en mogelijk ook de grootste site wereldwijd. Je kunt de resultaten van Ancestry ook uploaden naar myheritage en andere sites, dus dat is heel handig. Zie elders in dit artikel.

23andme: deze site focust vooral op gezondheid. Ik heb sterke twijfels bij de betrouwbaarheid van de gezondsheidinformatie, maar ik vind het ook verder geen fijne site. Je kunt er bovendien geen stambomen bouwen, althans niet zoals dat bij Ancestry en MyHeritage kan.

Geneanet: dit is een gratis Nederlandstalige database waarin je je DNA kunt uploaden, stambomen kunt maken en matches kunt zien. Het gebruik is niet zo wijdverspreid als dat van de grotere, internationale databases hierboven. Maar als je DNA-resultaten hebt, kun je ze net zo goed maar even uploaden. Niet geschoten is altijd mis!

Familysearch: dit is een grote database die in handen is van de Mormoonse kerk. Ik heb hem nog nooit bekeken, maar wie weet is het de moeite waard om daar een kijkje te nemen.

Facebookgroepen over zoeken naar familie met DNA

Hier zijn een paar Facebookgroepen waar ik zelf veel aan heb gehad of anderen over gehoord heb:

De MyHeritage Gebruikersgroep: hier zitten mensen die veel weten van MyHeritage en graag meedenken over vragen over alles, van abonnementen tot zoekvragen.

Genetische genealogie (autosomaal dna) voor iedereen: hier zitten de echte DNA- en genealogie-experts. Het is allemaal best wel technisch, dus vooral interessant als je steeds dieper en dieper in de materie duikt.

DNA Detectives: (Engelstalig) dit is een van de grootste en beroemdste groepen als het gaat om het zoeken naar familieleden. Het is een barrage van verhalen van mensen die (meestal) hun ouders zoeken. Wat er fijn is, is niet alleen de ervaringsverhalen van lotgenoten. Er zijn ook documenten met uitleg over van alles en nog wat. En je kunt er gratis hulp krijgen bij je zoektocht door een ‘search angel’ aan te vragen. Als je dat wilt, zoek dan even goed uit via de instructies wat daarvoor de voorwaarden zijn, want zo maar een berichtje plaatsen werkt niet.

Vind je DNA Familie: In deze groep helpen vriendelijke vrijwilligers (heb ik van horen zeggen) je met het zoeken naar je familie. Deze groep heeft soms geloof ik een wachtlijst, maar door ze op Facebook een berichtje te sturen kun je daar meer over horen.

De stichting donorkind heeft een geheime Facebookgroep waar donorkinderen hulp en steun krijgen en in sommige gevallen ook aansluiting met biologische broers en zussen. Informatie over die groep vind je via de stichting donorkinderen.

Donordectectivsnl is de facebookpagina die gelieerd is aan de Stichting Donorkind. Zij hebben een geheime Facebookgroep. Voor informatie moet je contact opnemen met ze.

De Facebookgroep van de Stichting Interlandelijk Geadopteerden is er voor buitenlands en binnenland geadopteerden

Dit is een groep voor binnenlands geadopteerden die met behulp van DNA zoeken: DNA voor binnenlands geadopteerden

Er zijn op Facebook ook andere groepen voor geadopteerden, voor binnenlands of juist buitenlands geadopteerden en voor donorkinderen (zelfs per kliniek). Veel van deze groepen zijn geheim (verborgen) en kun je alleen vinden via anderen. Als je op zoek bent naar iets specifieks, is het goed om eens rond te vragen en instanties als het Fiom te benaderen.

Let op: sommige Facebookgroepen zijn openbaar en sommige zijn besloten. Bij sommige groepen kunnen andere mensen zien dat je er lid van bent, zelfs als ze dat zelf niet zijn. Bij andere weer niet. Als je niet wilt dat anderen weten in wat voor groep je zit, kijk dan goed naar de verschillen. Je ziet bij de informatie van de groep staan hoe het zit, onder ‘Info’.

Geheime groepen zijn onvindbaar en onzichtbaar voor iedereen die niet de link heeft (zoals de groep van de Stichting Donorkinderen). Andere groepen zijn vindbaar, maar niemand buiten de groep kan zien dat je er lid van bent, zoals de Stichting Interlandelijk Geadopteerden SIG.

Als je hecht aan anonimiteit is het belangrijk om je te realiseren dat die nooit helemaal gegarandeerd kan worden in zo’n Facebookgroep. De beheerders zullen altijd proberen om alleen mensen toe te laten die voldoen aan de criteria, maar helemaal zeker ben je natuurlijk nooit. Je kunt in Facebookgroepen tegenwoordig wel anoniem berichten plaatsen. Dan kun je wel je vraag stellen, maar ziet niemand dat jij het bent.

Websites om stamboominformatie te vinden

Ik houd een lijstje bij van websites die handig zijn om in te zoeken. Niet dat het me altijd lukt om iets te vinden 🙂 maar wie weet heb je er iets aan:

Openarchieven.nl: hier vind je een overzicht van officiele aktes van Nederlanders. Geboorte, huwelijk, sterven, familieleden … voor zover het openbaar is staat het er in. Dat wil niet zeggen dat iedereen er te vinden is, helaas (geen idee waarom?). Maar het is wel een goed startpunt.

Op onlinefamilieberichten.nl: houden vrijwilligers een database bij van overlijdensberichten. Klinkt gek als je hier nog niet mee bezig bent maar dit is een belangrijke manier om informatie te vinden over wie met wie getrouwd was en wie wanneer overleden is. Hetzelfde geldt voor online-begraafplaatsen.nl.

Delpher.com: een archief waarin miljoenen Nederlandse kranten en andere uitgaven gedigitaliseerd zijn en doorzoekbaar. Het is niet zo makkelijk als dat klinkt maar ik ken mensen die ontzettend goed kunnen zoeken in deze database (ik ben er niet een van helaas).

https://dnapainter.com: deze site heeft allemaal belangrijke tools waaronder het beroemde Shared DNA overzicht waarin je kunt zien hoe groot de kans is dat je een bepaalde verwantschap hebt en een tool waarin je kunt berekenen hoe groot de kans is dat je een bepaalde verwantschap hebt. Wel heel technisch maar soms kom je op dat punt …

GEDmatch: Dit is ook een redelijk technische en iets minder gebruikersvriendelijke site maar wel een belangrijke als je vastzit in je zoektocht. Een van de belangrijkste tools is de ‘Are your parents related’ tool (zie instructie). Door je DNA-gegevens te uploaden kan de tool de kans berekenen dat er endogamie voorkomt in je familielijn: dat er binnen je familie getrouwd is. Dat maakt jouw DNA-zoektocht namelijk een stuk lastiger.

Regionale archieven: alle regio’s in Nederland – en soms ook steden – hebben archieven waar kranten worden gedigitaliseerd en documenten toegankelijk worden gemaakt. Als je zoekt in een specifieke regio, is het de moeite waard om te gaan kijken wat er online te vinden is.

En als je echt hulp nodig hebt, is er ook altijd nog Els Leijs, de bekende ‘DNA detective‘. Het is de moeite waard om haar site te bekijken en meer te lezen over haar werk.

Wat is de grote uitdaging bij het vinden van familie via je DNA?

Misschien heb je na het lezen van dit artikel wat meer duidelijkheid. En heb je door allerlei TV-programma’s ook het idee dat het een kwestie is van even je DNA opsturen, stamboom maken en klaar. Maar helaas is dat toch niet helemaal waar.

Het vinden van familie met DNA heeft een paar uitdagingen. Ik wilde er dit stuk niet mee beginnen, want ik wil je niet ontmoedigen. Bovendien kun je, mits je geduld hebt, in heel veel gevallen uiteindelijk wel antwoorden vinden. Maar onderstaande uitdagingen zorgen ervoor dat een zoektocht soms frustrerend is of gewoon heel lang duurt:

1. Je DNA-matches hebben geen gegevens gedeeld
   Veel DNA-matches hebben geen stamboom die je kunt bekijken, zodat het lastig is om gezamenlijke grootouders te vinden. Meestal betekent dit dat je moet gaan zoeken (bijvoorbeeld op Facebook) of ze een berichtje moet sturen om naar die gegevens te vragen. Of je dat doet, hangt natuurlijk totaal af van hoe belangrijk je het vindt. En of je antwoord krijgt, hangt weer van die matches af. Hetzelfde geldt voor matches die zonder hun werkelijke naam vermeld staan. Dat is frustrerend, maar er is soms gewoon weinig aan te doen behalve ze een berichtje sturen en hopen dat ze reageren.
   
2. Je hebt alleen lage DNA-matches
   Als je matches allemaal lager dan 100 cM zijn, is het zoeken veel lastiger dan bij matches van – laten we zeggen – boven de 200. Je moet dan echt meer generaties terug om die matches te kunnen plaatsen in je eigen stamboom. En dat is geen makkelijke klus. Wat je in ieder geval kunt doen is je DNA-resultaten uploaden in iedere mogelijke DNA-database die dat toelaat, om de kans op hogere matches te vergroten. En vergeet niet dat steeds meer mensen meedoen in die databases. Vroeger of later komt er vast een betere match. Weet bovendien dat dagelijks mensen hun biologische familie vinden met lage matches. Het vraagt gewoon meer werk, meer tijd en een langere adem.
   
3. Je weet niet zeker hoe je verwant bent
   Zoals je in dit overzicht kunt zien, kan een bepaalde hoeveelheid gedeeld DNA een heleboel mogelijke verwantschappen betekenen. Iemand kan soms via meerdere lijnen verwant zijn – via gedeelde grootouders, of overgrootouders, of over-overgrootouders. Dat maakt zoeken frustrerend. Maar niet onmogelijk. Het blijft een kwestie van stambomen bouwen. Wat het in ieder geval betekent is dat je geen aannames kunt doen op basis van hoeveel centimorgan je deelt. Ga alles in kaart brengen en doe geen aannames, ook niet als anderen snel conclusies trekken. Ga vooral de verschillende mogelijkheden na, want dingen kunnen gek lopen in families.
   
4. Je zoektocht komt uit op de huidige generatie
   Openbare databases hebben ivm privacy geen gegevens over mensen die in leven zijn. Dat maakt zoeken heel lastig. Gelukkig (althans, voor ons zoekers) is heel veel informatie toch wel te vinden. Denk bijvoorbeeld aan overlijdensadvertenties, waar vaak de namen van familieleden in genoemd staan. Of Facebookprofielen, die soms dermate openbaar zijn dat je kunt zien met wie mensen bevriend zijn of wie gereageerd heeft op foto’s (of wanneer hun ouders zijn overleden). Bovendien kun je, mits je een overlijdens- of trouwdatum hebt, als je echt zou willen ook nog naar fysieke archieven om te zoeken naar advertenties. Er is, kortom, heel veel mogelijk. Maar het is soms wel echt doorzetten geblazen.
   
5. Je stamt af van een gemeenschap waar endogamie speelt
   Het verschijnsel endogamie, waarbij mensen trouwen (of althans kinderen krijgen) binnen een kleine gemeenschap, vertroebelt je stamboom. Er zijn ethnische groepen waarbij bekend is dat mensen al generaties met neven en nichten trouwen, bijvoorbeeld. Of plekken waar families al zo lang wonen, dat alle lijnen door elkaar zijn gaan lopen. Als je in zo’n geval een Leeds chart maakt, zoals hierboven beschreven, krijg je niet die 4 duidelijke kolommen die je zou willen zien. Dat komt omdat het DNA een grote puzzel is geworden. Gelukkig hebben veel ‘DNA detectives’ hier ervaring mee. En zijn er ook genealogen die zich specialiseren in bepaalde (buitenlandse) groepen of regio’s. Zie ook hierboven over de GEDmatch tool ‘are my parents related’, die uit je DNA-resultaten kan opmaken of dat zo is.
   
6. Iemands DNA komt niet overeen met de officiële stamboom
   De officiële stamboom van je matches komt niet altijd overeen met de biologische stamboom. Er is een reden dat de DNA detective groepen overspoeld worden met mensen die niet wisten dat een van hun ouders of grootouders niet hun biologische ouders was. Dat is al zo oud als de mensheid. Alleen betekent dit dat de stamboom die mensen maken op basis van hun officiële familielijnen niet altijd klopt met wat het DNA zegt en daarmee voor jouw zoektocht misschien niet helpt. Iedere familie heeft zo haar geheimen. En soms leiden DNa-tests dan tot grote (en onplezierige) verrassingen.

Al deze dingen kunnen ervoor zorgen dat het allemaal niet gaat zoals je zou willen. Of dat jouw zoektocht niet verloopt zoals die waarover je bij anderen leest.

Gelukkig zijn er voor bijna alles wel oplossingen. Als je tegen dit soort dingen aanloopt, kijk dan vooral bij de lijst met hulpbronnen om te zien wie je kan helpen bij je zoektocht. Vergeet niet dat je lang niet de eerste bent met een bepaald probleem – en waarschijnlijk ook lang niet de laatste.

Niet op zoek? Zo kun je anderen helpen

Misschien heb je dit allemaal gelezen en denk je: interessant, maar gelukkig heb ik deze situatie niet. Dat is natuurlijk mooi. Het is toch fijn als je allebei je ouders en allevier je grootouders en je broers en zussen en ooms en tantes kent en weet waar je thuishoort. Maar wil je andere mensen helpen (en houd je wel van een beetje zoek- en speurwerk), dan zijn er 3 dingen die je kunt doen.

1 Test je DNA

Als je er wel open voor staat, is zo’n DNA-test een goede stap. Hoe meer mensen er in die databases staan, hoe meer mensen antwoorden kunnen vinden. Als je je zorgen maakt over privacy: het is niet zo dat mensen die geen DNA met je delen je zo maar kunnen opzoeken. Je kunt je gegevens afschermen. En alle persoonsgegevens van mensen die in leven zijn, ook die in andermans stamboom staan en zelfs al is die openbaar, zijn altijd verborgen.

Tests kosten meestal tussen de 50 en 70 euro, maar er zijn vaak aanbiedingen. Ik zou die van Ancestry aanraden omdat die in veel databases kan worden geupload.

Er zijn ook mensen die bewust hun ouders/grootouders zo’n kit cadeau geven en de resultaten voor ze bijhouden. Zo vormen zij de link te naar een generatie boven ons. Dat is heel belangrijk voor veel zoekers, want hoe verder je terug kunt hoe duidelijker dingen worden. In sites als Ancestry.com en MyHeritage kun je verschillende testkits koppelen en zo het DNA van een ander beheren.

2 Maak je stamboom (en geef anderen toegang)

Of je nou wel of niet een DNA-test doet, je kunt mensen als ik enorm helpen als je een stamboom maakt en die openbaar maakt. De generatie die nog in leven is kun je er uit laten of er in zetten, want die kan door andere mensen toch niet ingezien worden. Maar door een stamboom te maken van je grootouders en hun ouders, en alle bekende ooms en tantes er ook in te zetten geef je andere mensen de kans om de link te leggen. Er is voor iemand die zoekt niets fijner dan een stamboom waar je in mee kan kijken om te zien waar de link met jouw eigen stamboom ligt.

Bovendien merk ik dat het de huidige generaties zijn die nog veel informatie hebben en die stambomen een stuk betrouwbaarder kunnen maken. Mijn schoonvader kan zo de roepnamen van zijn (vele!) ooms en tantes opnoemen, terwijl die gegevens nooit in de officiële papieren staan. Zo wordt informatie niet alleen betrouwbaarder, maar blijf die ook bewaard.

Je kunt ook besluiten om de stamboom alleen te tonen aan mensen die toegang vragen. Dan heb je er wat meer controle over.

3 Word DNA detective of ‘search angel’

Als je nou tijd hebt en je vindt zoeken in stambomen heerlijk, dan kun je anderen helpen door voor hen te zoeken. In sommige Facebookgroepen komen veel vragen binnen van mensen die vastlopen in hun zoektocht of gewoon niet weten hoe ze moeten beginnen. Niet iedereen is goed in zoeken of heeft er de tijd voor. Dus ben je klaar met je eigen zoektocht, of weet je veel over een bepaald land, of is genealogie je hobby (geworden), ga dan vooral eens in de Facebookgroepen kijken die ik hierboven noem over genealogie. Er zijn altijd mensen die je hulp kunnen gebruiken!

Zoek jij naar familie? Houd vol

Zelf heb ik na zo’n 10 maanden zoeken mijn antwoorden gevonden. Uiteindelijk kwam de belangrijkste informatie niet uit mijn DNA of uit mijn stamboomonderzoek, maar van een andere bron. Een mogelijkheid die veel mensen niet hebben, realiseer ik me.

Naast een naam kreeg ik paar kleine stukjes informatie. En zoals zoekers weten, kunnen die stukjes ogenschijnlijk onbelangrijke informatie (een woonplaats, een familielid, etc.) het verschil maken. Achteraf bleek dat ik al heel lang op de goede weg was, maar dat ik bij een familietak onterecht was gestopt met zoeken. Dat kwam omdat ik een naam verkeerd had overgenomen uit een andere stamboom. Toen ik die onderzocht, leek die persoon geen kinderen te hebben. Dus stopte ik met het verder uitzoeken van die tak van de stamboom.

Mijn conclusie is deze: je moet gewoon door blijven zoeken. En kritisch zijn bij het overnemen van informatie van andere mensen die al stambomen hebben gemaakt.

Familie zoeken met je DNA is een serieuze zaak. De zoekvraag die er aan ten grondslag ligt, kan iemands leven sterk beïnvloeden en iemand veel emotioneel leed berokkenen. Het proces van afwachten, urenlang stambomen maken en nooit antwoorden vinden is slopend.

Maar heel vaak komt er uiteindelijk toch een antwoord, linksom of rechtsom. Dus mijn belangrijkste tip is: houd vol. Geef niet op. Volg naast je DNA-zoektocht ook andere zoeksporen – praat met familieleden, neem contact op met instanties, duik in lokale archieven en kranten, doe wat je kunt.

Vroeger of later gaan je vragen iets opleveren. Ik gun je dat je de zoektocht af en toe even kunt laten rusten. En dat die gewilde hoge match uiteindelijk komt opdagen.